Main Article Content
Abstract
In the realm of Persian Dari prose literature, the book Nafthat al-Masdur stands out as one of the most stylistically crafted works. Among mystical prose texts, Mirsad al-‘Ibad closely approaches literary technicality in its form. The book Zad al-Musafirin by Nasir Khusraw is characterized by its theological and philosophical content. In all three works, the concept of the pen holds a significant and elevated position. In Nafthat al-Masdur, the pen is emphasized at the opening of the text; in Mirsad al-‘Ibad, at the beginning of creation; and in Zad al-Musafirin, the pen is referred to metaphorically through the act of writing. Writing in this latter work is portrayed as a symbol of civilization, regarded as more important than spoken language. The present article explores various dimensions of the pen across these three texts. It begins by examining the importance of comparative studies in literary research, then addresses the role of the pen in each individual work, followed by an analysis of the similarities and differences in their perspectives. The research method employed is library-based and analytical-descriptive.
Keywords
Article Details
Copyright (c) 2025 Journal of Social Sciences - Kabul University

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.
References
- قرآن کریم.
- آلن، گ.(1380). بینامتنیت، ترجمهی پیام یزدان¬جو، تهران، مرکز.
- انوری، ع.(1337). دیوان انوری، شامل: قصیده¬ها، غزل¬ها، قطعه¬ها و رباعی¬ها(به کوشش سعیدنفیسی)، تهران، پیروز.
- انوشیروانی، ع.(۱۳۸۹). «ضرورت ادبیات تطبیقی در ایران»، ادبیات تطبیقی، دورهی اول، شمارهی اول، بهار ۱۳۸۹، صص: ۳۸-۶. https://ensani.ir/fa/article/298589/
- چدویک، چ.(1375). سمبولیسم، ترجمهی مهدی سحابی، تهران، مرکر.
- حسین پورچافی، ع.(1384). جریان¬های شعری معاصر فارسی، تهران، امیرکبیر.
- خالقی¬مطلق، ج.(1370). «جهان¬شناسی شاه¬نامه»، مجلهی ایران¬شناسی، شمارهی 9، صص: ۵۵-۷۰. https://ensani.ir/fa/article/273254/
- خوشحال دستجردی، ط.(۱۳۸۸). «جایگاه حضرت محمد(ص)در جهانبینی عرفانی نجمالدین رازی در کتاب «مرصادالعباد» و مقایسهی آن با جهانبینی محیالدین بن عربی»، پژوهشنامهی ادبیات تعلیمی،تابستان ۱۳۸۸، شمارهی ۲، صص: ۳۷-۵۲. http://noo.rs/VwUDq
- سهرابنژاد، ع. و روح¬الله، ی.(1390). «تأویلی از مفهوم قلم در مثنوی تحریمة¬القلم»، مجلهی علمی-پژوهشی جستارهای نوین ادبی، شمارهی 172، صص: ۴۹-۷۴. lin ensani.ir/file/download/article/20120504182453-9081-31.pdf
- شفیعی¬کدکنی، م.(1394)، مفلس کیمیافروش(نقد و تحلیل شعر انوری)، تهران، سخن.
- شمیسا، س.(۱۳۸۱). نقد ادبی، تهران، فردوس.
- صبور، د.(۱۳۸۰). ذره و خورشید، تهران، زوّار.
- صفری، ج. و ظاهری عبدهوند، ش.(۱۳۸۹). «پیوند سیاست با عرفان در مرصادالعباد نجمالدین رازی»، مطالعات عرفانی، خزان و زمستان ۱۳۸۹، شمارهی ۱۲، صص: ۹۹-۱۲۰. https://scholar.google.com/scholar?hl=fa&as_sdt=0%2C5&q
- طلایی، م.، اسحاق، ط. و مهرناز، ط.(1392). «مقایسهی تطبیقی منظومهی لیلی و مجنون نظامی و نمایش¬نامهی سیرانو
- دوبرژراک روستان از منظر بیش¬متنیت ژرار ژنت»، دو فصل¬نامهی پژوهش¬های ادبیات تطبیقی، دورهی 1،شمارهی 1(پیاپی1)، بهار و
- تابستان 1392، صص: ۹۵-۱۲۰ https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.23452366.1392.1.1.4.0
- غنیپور، م. علی مددی، ا. امن خانی، م.(۱۳۸۹). «نگاهی به سبکشناسی زادالمسافرین حکیم ناصرخسرو قبادیانی»، سبکشناسی نظم و نثر فارسی(بهار ادب)، ۱۳۸۹، شمارهی ۹، صص: ۵۳-۶۹. https://www.noormags.ir/view/en/articlepage/1395231
- فتوحی رودمعجنی، م.(۱۳۸۵). بلاغت تصویر، تهران، سخن.
- فردوسی، ا.(1392). شاه¬نامهی فردوسی، نسخهی مسکو(به کوشش دکتر سعید حمیدیان)، تهران، قطره.
- فشارکی، م.(۱۳۷۹). نقد بدیع، تهران، سمت.
- فلاحتخواه، ف.(۱۳۹۶). «تحلیل تطبیقی تأویلات فلسفی ناصرخسرو از آیات قرآنی در زادالمسافرین»، بهارستان سخن، تابستان ۱۳۹۶، شمارهی ۳۶، صص: ۶۵-۹۰. https://sid.ir/paper/168534/fa
- گنون، ر.(1398). سمبول¬های نمادین، ترجمهی دل¬آرا قهرمان، تهران، حکمت.
- مرادی، س.(۱۳۹۴). «بررسی آفرینش آدم در مرصادالعباد و قلندرنامهی خطیب فارسی»، مجلهی عرفانیات در ادب فارسی، تابستان ۱۳۹۴، شمارهی ۲۳، صص: ۱۰۹-۱۲۹. http://erfaniyat.iauh.ac.ir/article-1-57-fa.html
- مصدق راد، ع. م.، اصفهانی پ. (۱۴۰۳). روششناسی مرور نظام مند در نظام سلامت. پایش، 23 (4) 507 – ۵۲۷. http://dx.doi.org.1061186/payesh.23.4.507
- مکاریک، ا.(1388). دانش¬نامهی نظریه¬های ادبی معاصر، ترجمهی مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران، آگه.
- خسرو قبادیانی، ن.(بی¬تا). زادالمسافرین(مصحح محمد بذل¬الرحمن)، تهران، کتاب¬فروشی محمودی.
- نجم رازی، ع.(1391). مرصادالعباد منالمبدأ الی¬المعاد(به اهتمام محمدامین ریاحی)، تهران، علمی و فرهنگی.
- نسوی، م.(1381). نفثت¬المصدور(تصحیح و توضیح دکتر امیرحسین یزدگردی)، تهران، توس.
References
قرآن کریم.
آلن، گ.(1380). بینامتنیت، ترجمهی پیام یزدان¬جو، تهران، مرکز.
انوری، ع.(1337). دیوان انوری، شامل: قصیده¬ها، غزل¬ها، قطعه¬ها و رباعی¬ها(به کوشش سعیدنفیسی)، تهران، پیروز.
انوشیروانی، ع.(۱۳۸۹). «ضرورت ادبیات تطبیقی در ایران»، ادبیات تطبیقی، دورهی اول، شمارهی اول، بهار ۱۳۸۹، صص: ۳۸-۶. https://ensani.ir/fa/article/298589/
چدویک، چ.(1375). سمبولیسم، ترجمهی مهدی سحابی، تهران، مرکر.
حسین پورچافی، ع.(1384). جریان¬های شعری معاصر فارسی، تهران، امیرکبیر.
خالقی¬مطلق، ج.(1370). «جهان¬شناسی شاه¬نامه»، مجلهی ایران¬شناسی، شمارهی 9، صص: ۵۵-۷۰. https://ensani.ir/fa/article/273254/
خوشحال دستجردی، ط.(۱۳۸۸). «جایگاه حضرت محمد(ص)در جهانبینی عرفانی نجمالدین رازی در کتاب «مرصادالعباد» و مقایسهی آن با جهانبینی محیالدین بن عربی»، پژوهشنامهی ادبیات تعلیمی،تابستان ۱۳۸۸، شمارهی ۲، صص: ۳۷-۵۲. http://noo.rs/VwUDq
سهرابنژاد، ع. و روح¬الله، ی.(1390). «تأویلی از مفهوم قلم در مثنوی تحریمة¬القلم»، مجلهی علمی-پژوهشی جستارهای نوین ادبی، شمارهی 172، صص: ۴۹-۷۴. lin ensani.ir/file/download/article/20120504182453-9081-31.pdf
شفیعی¬کدکنی، م.(1394)، مفلس کیمیافروش(نقد و تحلیل شعر انوری)، تهران، سخن.
شمیسا، س.(۱۳۸۱). نقد ادبی، تهران، فردوس.
صبور، د.(۱۳۸۰). ذره و خورشید، تهران، زوّار.
صفری، ج. و ظاهری عبدهوند، ش.(۱۳۸۹). «پیوند سیاست با عرفان در مرصادالعباد نجمالدین رازی»، مطالعات عرفانی، خزان و زمستان ۱۳۸۹، شمارهی ۱۲، صص: ۹۹-۱۲۰. https://scholar.google.com/scholar?hl=fa&as_sdt=0%2C5&q
طلایی، م.، اسحاق، ط. و مهرناز، ط.(1392). «مقایسهی تطبیقی منظومهی لیلی و مجنون نظامی و نمایش¬نامهی سیرانو
دوبرژراک روستان از منظر بیش¬متنیت ژرار ژنت»، دو فصل¬نامهی پژوهش¬های ادبیات تطبیقی، دورهی 1،شمارهی 1(پیاپی1)، بهار و
تابستان 1392، صص: ۹۵-۱۲۰ https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.23452366.1392.1.1.4.0
غنیپور، م. علی مددی، ا. امن خانی، م.(۱۳۸۹). «نگاهی به سبکشناسی زادالمسافرین حکیم ناصرخسرو قبادیانی»، سبکشناسی نظم و نثر فارسی(بهار ادب)، ۱۳۸۹، شمارهی ۹، صص: ۵۳-۶۹. https://www.noormags.ir/view/en/articlepage/1395231
فتوحی رودمعجنی، م.(۱۳۸۵). بلاغت تصویر، تهران، سخن.
فردوسی، ا.(1392). شاه¬نامهی فردوسی، نسخهی مسکو(به کوشش دکتر سعید حمیدیان)، تهران، قطره.
فشارکی، م.(۱۳۷۹). نقد بدیع، تهران، سمت.
فلاحتخواه، ف.(۱۳۹۶). «تحلیل تطبیقی تأویلات فلسفی ناصرخسرو از آیات قرآنی در زادالمسافرین»، بهارستان سخن، تابستان ۱۳۹۶، شمارهی ۳۶، صص: ۶۵-۹۰. https://sid.ir/paper/168534/fa
گنون، ر.(1398). سمبول¬های نمادین، ترجمهی دل¬آرا قهرمان، تهران، حکمت.
مرادی، س.(۱۳۹۴). «بررسی آفرینش آدم در مرصادالعباد و قلندرنامهی خطیب فارسی»، مجلهی عرفانیات در ادب فارسی، تابستان ۱۳۹۴، شمارهی ۲۳، صص: ۱۰۹-۱۲۹. http://erfaniyat.iauh.ac.ir/article-1-57-fa.html
مصدق راد، ع. م.، اصفهانی پ. (۱۴۰۳). روششناسی مرور نظام مند در نظام سلامت. پایش، 23 (4) 507 – ۵۲۷. http://dx.doi.org.1061186/payesh.23.4.507
مکاریک، ا.(1388). دانش¬نامهی نظریه¬های ادبی معاصر، ترجمهی مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران، آگه.
خسرو قبادیانی، ن.(بی¬تا). زادالمسافرین(مصحح محمد بذل¬الرحمن)، تهران، کتاب¬فروشی محمودی.
نجم رازی، ع.(1391). مرصادالعباد منالمبدأ الی¬المعاد(به اهتمام محمدامین ریاحی)، تهران، علمی و فرهنگی.
نسوی، م.(1381). نفثت¬المصدور(تصحیح و توضیح دکتر امیرحسین یزدگردی)، تهران، توس.